BOYnet - ÇEKİM VE YAPIM EKLERİ

BU KONU HAKKINDA TEST AŞAĞIDADIR...

A) İSİM ÇEKİM EKLERİ:

1) Çokluk Eki: İsimlerin sayı bakımından çokluğunu bildirirler.
Örnek: elmalar,çocuklar ,öğrenciler.

2)Hal Ekleri:- i,-e,-den,-de ekleridir.
Örnekler: Kitabı ver (belirtme hali)
Yola bak (Yönelme hali)
Evden geliyorum (Çıkma hali)
Sende kaldı (Bulunma hali)
Sıradan insanlarla işim olmaz.(Sıfat yapmıştır ve bu yüzden yapım eki olmuştur)
Bunlar gözde çocuklardır.(Sıfat yapmıştır ve bu yüzden yapım eki olmuştur)
Sudan sebeplerle yanıma gelme (Sıfat yapmıştır ve bu yüzden yapım eki olmuştur)

3)İyelik ekleri: Eklendiği isimlerin kime ait olduğunu ifade eder.
Örnek: Kitabım,kitabın, kitabı, kitabımız, kitabınız, kitapları iyelik eklerini, ismin başına benim, onun, bizim, sizin, onların zamirlerini getirerek bulabiliriz.

4) İlgi ekleri (Tamlama Ekleri): “ın, in, un, ün” biçimindedir.Belirtili isim tamlaması kurar.
Örnek: kapı-n-ın kol-u , müdür-ün oda-sı

5)Eşitlik Eki: “-ca,-ce” biçimindedir.
Örnek: Sence bu doğru mu?
Çocukça davranma

6)Ek eylem Ekleri: İsim soylu sözcükler yüklem yapma göreviyle kullanılan eklerdir.
Örnek: iyi-y-im, iyi-sin, iyi-dir, iyi-y-iz, iyi-siniz, iyi-dirler

B)FİİL ÇEKİM EKLERİ

1)Zaman ekleri (Bildirme Kipleri): Fiillerde hareketin yapıldığı zamanı bildirir.
Örnek: gel-miş (Duyulan geçmiş zaman)
oku-du (görülen geçmiş zaman)
gid-i-yor (Şimdi geçmiş zaman )
yat-acak (Gelecek geçmiş zaman)
Şimdi gelir (Geniş geçmiş zaman)

2)Dilek kipleri: Fiillerde dilek, şart, istek, gereklilik… gibi anlamları karşılayabilmek için getirilen kip ekleridir.
Örnek: Gider-se-m gelmem (Dilek-şart kipi)
Biraz daha oturayım (istek kipi)
Ders çalışalım (istek eki)
Artık git-meli-y-im (Gereklilik kipi)
Bunları da oku-sun (Emir eki)
Dışarı çıkın (Emir eki)

3)Şahıs Ekleri: Fiildeki eylemi gerçekleştiren şahsı belirtmek için getirilen eklerdir. Fiillerde kip eklerinden sonra gelirler.
Örnek: Geliyor-um, çalışmalı-sın, yaptı- okusak-k , üzülür-üz koşacak-sınız yürüdü-ler

YAPIM EKLERİ:

İsim ya da fiil kök veya gövdelerine gelerek onlardan başka isim ya da fiil türeten eklerdir. Yapım ekleri eklendiği sözcüğün anlamını da türünü de değiştirir. Her zaman çekim eklerinden önce gelir. Yapım eki almış bir sözcüğe türemiş sözcük ya da gövde denir.Eğer sözcük yapım eki almışsa basit yapılıdır sözcük çekim eki olsa da basittir

1)İsimden İsim Yapım Ekleri: İsim kök veya gövdelerine eklenerek, yeni bir isim gövdesi oluşturan eklerdir.
Lık: kömür-lük, göz-lük , kulak-lık …
lı: Şehir-li , para-lı , ağaç-lı , baş-lı …
sız: su-suz, para-sız, ev-siz,
cü: göz-cü, sanat-çı, yol-cu, simit-çi,
ce: Türk-çe İngiliz-ce
daş:Çağ-daş, arka-daş, yol-daş
üncü: üç-üncü beş-inci
msı: acı-msı ekşi-msi
cil: et-cil ben-cil insan-cıl
şın: sarı-şın
sal: kum-sal kadın-sal
ıt: yaş-ıt
cağız: kız-cağız çocuk-cağız
cık: az-ı-cık küçük-cük
tı: horul-tı cıvıl-tı

2)İsimden Fiil Yapan Ekler: İsim köklerine veya gövdelerine gelerek onlardan fiil türetir.
la: su-la, taş-la, uğur-la
al: çok-al, az-al, dar-al
l: doğru-l, sivri-l
a: kan-a, yaş-a, tür-e, boş-a
ar: yaş-ar, mor-ar, sarı-ar
da: fısıl-da, horul-da, gürül-de
at: yön-et, göz-et
ık: geç-ik, bir-ik
ımsa: az-ımsa, benim-se,küçü(k)-mse
kır: fış-kır, hay-kır
lan: ev-len, rahat-la
laş: şaka-laş, der-leş, çocuk-laş
sa: su-sa, garip-se önem-se

3)Fiilden İsim Yapan Ekler: Fiil kök veya gövdelerine gelerek isim yapan eklere denir.
ca: düşün-ce, eğlen-ce
ocak-ecek: giyecek, yok-ocak, aç-ocak
ak: yat-ak, kaç-ak, dur-ak,
ga: böl-ge, bil-ge, süpür-ge,
gan: çalış-kan, unut-kan, kay-gan
gı: sev-gi, çal-gı, as-kı
gıç: bil-giç, dal-gıç, başlan-gıç
gın: yor-gun, bil-gin, bez-gin, bit-gin
ı,-i: yaz-ı, öl-ü, yap-ı, çat-ı, kok-u, doğ-u
ıcı-ici: yap-ıcı, gör-ücü, al-ıcı, sat-ıcı,
ık-ik: kes-ik, aç-ık, göç-ük,
ım-im: say-ım, seç-im, öl-üm, ölç-üm
ın-in: yığ-ın, ak-ın, tüt-ün, ek-in,
nç: gül-ünç, sev-inç
ıntı: es-inti, çık-ıntı, dök-üntü,
ır-er: gel-ir, gid-er, ok-ur,
ış: otur-uş, yürü-y-üş,
ıt: geç-it, yak-ıt, ölç-üt,
ma: gülmeyi severim , konuşmayı bil.
mak: gelmek, gitmek
tı: belir-ti, kızar-tı,

Fiilden Fiil Yapan Ekler: Fiil soylu kelimelerden yeniden fiil yapan eklere denir.
dır: gül-dür, yap-tır, koş-tur,
ala: kov-ala, silk-ele,
er: gider, çık-ar,
imsa: gül-ümse, an-ımsa,
ın: gez-in, gör-ün, sev-in, taşı-n,
r: kaç-ır, bat-ır, iç-ir,
ş: gör-üş, uç-uş, gül-üş,
t: uza-t, sap-ıt, korku-t, üşü-t,
ı: sev-il, kır-ıl, sat-ıl

EKLERLE İLGİLİ GENEL UYARILAR

1) “-i” 1.tekil kişi ekiyle, bu eke benzeyen diğer ekler karıştırılmamalıdır.
Örnek: Evi yandı. (3.t.k.iyelik eki)
Evi yaktı. (İsmin –i hali)
Bu yapı Osmanlılardan kalmadır. (Fiilden isim y.eki)2) Çekim ekleri eklendiği sözcüğün anlamını değiştirmez.Fakat isim çekim eklerinden olan -de ve –den hal ekleri eğer sıfat olarak kullanılırsa yani sıfat yapımında görev alırsa o zaman ismin anlamını değiştirir ve yapım eki olur.
Örnek: Okuldan geliyorum. (Çıkma durum eki)
Senin gibi bir candan arkadaşım yok. (Sıfat yaptığı için yapım ekidir.)S İ
Yalandan bir kavga çıkardılar. (Sıfat yaptığı için yapım ekidir) İ
Sıradan insanlarla işim olmaz.
Sende bir şeylerim kaldı.(Bulunma durum eki)
Bunlar,gözde öğrencilerdir.(Sıfat yaptığı için yapım ekidir)3) 1.Tekil kişi eki olan -m ile bu eke şekilce benzeyen diğer ekler birbiri ile karıştırılmamalıdır.
Örnek: Seçimi kim kazandı? (F.i.yapım eki)
Bir dilim ekmek verir misin? (F.i.y.eki)
Bu işten dilim çok yandı. (1.t.k.i.eki)
Sana saçımı süpürge ettim.
Ama ben daha çok küçüğüm. (Ek-fiil)
O benim kalemim. (Tamlayan durum eki)
Beni bırakıp gitme küçüğüm. (1.k.i.eki)4) 2. kişi iyelik eki olan -n ile buna şekilce benzeyen diğer ekler karıştırılmamalıdır.
Örnek: Aklın neredeydi? (2.t.kişi iyelik eki)
Bu yıl ekin ekmeyeceğiz. (F.i.y.e.)
Buraya gelin. (2.ç.kişi emir eki)
Yurdun soruları bitmiyor. (İlgi eki)
Turistler,bu yıl Türkiye’ye akın edecek. (F.i.y.e.)5) İsim-fiil eki olan -ma,-me ile f.f. yapan olumsuzluk eki karıştırılmamalıdır.
Örnek: Yürümeyi severim.(İsim-fiil)
Onunla biraz konuşmayı dene.(İsim-fiil)
Artık benimle konuşma.(F.f.yapan olumsuzluk eki)
Peşimden gelme.(F.f. yapan olumsuzluk eki)

6) “L” fiilden fiil yapım ekiyle “L” isimden fiil yapım eki birbirine karıştırılmamalıdır.
Örnek: Artık günler kısaldı.(İ.f.y.e.)
Bardak kırıldı.(F.f.y.e.)

7) “Ş”filden fiil yapım ekiyle (işteşlik eki), “ş” fiilden isim yapım eki (isim-fiil) birbiriyle karıştırılmamalıdır.
Örnek: Hep birlikte gülüştüler.(F.f.y.e.) (işteşlik eki)
Bakışların beni heyecanlandırıyor.(F.i.y.e.) (isim-fiil)
Bu gülüşü,bu bakışı hiç unutmam.(F.i.y.e.) (isim-fiil)
Bir süre öylece bakıştık.(F.f.y.e.) (işteşlik eki)

Not: “-ş” karşılıklı ya da birlikte yapılma anlamı veriyorsa f.f. yani “işteşlik eki” dir.

8) İsimden isim yapım eki olan “-cı” ile fiilden isim yapım eki ici birbiriyle karıştırılmamalıdır.
Örnek: Yolcu var mı?(i.i.y.e.)
Kalıcı bir işin yok mu?(f.i.y.e.)

9) Fiilden isim yapım eki olan “-sal” ile isimden isim yapım eki olan “-sal” birbiriyle karıştırılmamalıdır.
Örnek: Kumsal (i.i.y.e.) Gör-sel (f.i.y.e.)
Evren-sel (i.i.y.e.) işit-sel (f.i.y.e.)

10) İsimden fiil yapan “-imse” ile F.F.yapan “-imse” karıştırılmamalıdır.
Örnek: Ben-imse (i.f) Gül-ümse (f.f)
Öz-ümse (i.f) An-ımsa (f.f)

11) Türkçede önce yapım eki sonra çekim eki gelir.
Örnek: Kork-u-yor-um taşlıklar
Bunun istisnaları da olabilir.
Annemsiz gitmem.

12) Bir sözcük birden çok yapım eki alabilir.
Örnek: Gözcülük, korkulu, dalgalı, ışıksız, örtülü…

Yanıtlar, soruların bitimindedir…)

1. Sonsuza (I) dek yaşayacak (II) olan sanatçıların (III) arzuladıkları şey doğanın (IV) tablosunun güzelliklerle boyalı (V) olmasıdır.

Bu cümlede numaralanmış sözcüklerden hangisinin kökü ötekilerden farklıdır?

A) I
B) II
C) III
D) IV
E) V

2. Güneşin ışıkları (I) kavruk (II) tenimizi sızlatıyor (III), ılık (IV) rüzgârsa okşuyordu (V).

Yukarıdaki cümlede numaralanmış sözcüklerden hangisinin kökü ötekilerden farklıdır?

A) I
B) II
C) III
D) IV
E) V

3. Aşağıdakilerden hangisinde altı çizili sözcük diğerlerinden farklı bir yapım eki almıştır?

A) İri yapılı bir ağacın gövdesine yaslandım.
B) Kolu sarılı bir hasta, hemşireyi çağırdı.
C) Kurulu bir düzenini bozup göçmek istemiyordu.
D) Dizili masalar, şamdanlarıyla güzel görünüyordu.
E) Sürülü tarlalara bu yıl ürün ekilmeyecekti.

4. I. Soğuk iklimlerin insanları açık tenlidir.
II. Yalnız geçirdiği günlerin acısını hissetti.
III. Beni yanlış anlamayın sakın, hayıflanıyorum işte.
IV. Susuz bir yazdı, çiftçiler yine üzüldü.
V. Gitme, diyorum; oralar tehlikeli.

Yukarıdaki altı çizili sözcüklerden hangisi basittir?

A) I
B) II
C) III
D) IV
E) V

5. Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden hangisi basittir?

A) Saçın ağarmış, yüzün solmuş; ama yine de güzelsin.
B) Binaların girişi de ferahlık vermeli insana, güzel olmalı.
C) Zamanın değerini bu yaşlarda daha iyi anlarsın.
D) Siz, beni yanlış anladınız.
E) Korku, yeni işlere girişmememizi engeller.

6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “-ş (ış, iş, uş, üş)” eki ötekilerden farklı bir işlevde kullanılmıştır?

A) Görüşmek için hafta sonunu bekleyemedi.
B) İnanışların tartışmasını bile yapmazdı.
C) Kocaman adamlar dövüşmüş.
D) Dertleşen köylüler, muhtarın gelmesini bekledi.
E) Anlaşmaya bağlı olacaklarına inanıyor musunuz?

7. Gizli bahçenizde
Açan çiçekler vardı,
Gecelerde ve yalnız
Vermeye az buldunuz
Yahut vakit olmadı.

Yukarıdaki şiirdeki sözcüklerden kaçı türemiştir?

A) 1
B) 2
C) 3
D) 4
E) 5

8. Mutluluğu tatmanın tek yolu onu paylaşmaktır, çünkü mutluluk ikiz olarak doğar.

Yukarıdaki cümlede yapım eki almış kaç sözcük vardır?

A) 2
B) 3
C) 4
D) 5
E) 6

9. “Başarının sırrı insanın içinde, çabasında ve sabrındadır.”

Yukarıdaki cümlede geçen sözcüklerden kaçı tamlanan eki almıştır?

A) 3
B) 4
C) 5
D) 6
E) 7

10. Aşağıdakilerden hangisinin yüklemi ötekilerden farklı yapıdadır?

A) O günlerde hava oldukça sıcaktı.
B) Yavrucak hastalıktan ufaldı.
C) Tavuk kuytu bir köşede yumurtlamış.
D) Çocuk koşup ata binecek kadar büyüdü.
E) Ağaç, fırtına kopunca devrildi.

11.Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden hangisinin kökü ötekilerden farklıdır?

A) Havadan keskin bir sirke kokusu alıyorduk.
B) Uzak memleketlerden haber getirirdi köye.
C) Çiçeklerin kokusu kadar güzeldi esen rüzgâr.
D) Algılaması zayıf bir insan gözlemci olmalı.
E) Savcı, olayların üstüne üstüne gidiyordu.

12. I-Yapraklar güneşin etkisiyle sarardı.
II-Annesi onu kollarıyla sıkı sıkı sarardı.
III-Bulutun gölgesinden hava birden karardı.
IV-İşçiler çimentoyu iyice karardı.
V-Bu benim için önemli bir karardı.

Yukarıdaki numaralanmış cümlelerde altı çizili sözcüklerden hangileri ötekilerden farklı yapıdadır?

A) I ve II
B) I ve III
C) II ve IV
D) IV ve V
E) II ve V

13. Yazdığım hiçbir (I) şeyi, yanlış da olsa silmezdim.
Birçok (II) konuda aynı görüşü paylaşıyoruz seninle.
Güle biraz (III) su verince, gülün canlanması gerekiyordu.
Bu bilgilere kimi (IV) kitaplarda da rastlayabilirsiniz.
Çoğu (V) günler, çocuklara masal anlatırlardı yaşlı kadınlar.

Yukarıda numaralanmış sözcüklerden hangileri basit sıfattır?

A) I ve II
B) I ve III
C) II ve IV
D) IV ve V
E) II ve V

14. “Kimi zaman sıfat tamlamaları kalıplaşarak birleşik isim oluşturur.”

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük bu yolla oluşmamıştır?

A) Sıradağlar, Akdeniz bölgesini boydan boya kaplar.
B) Yenilik arayışı olan sanatçılarımız hep bu yüzyılın sanatçılarıdır.
C) Ortaçağ, Batı”da bilimin ve felsefenin gelişmediği bir çağ olmuştur.
D) Koşuklar, daha çok aşkı ve ilkbahar sevincini anlatırdı.
E) Evleri sarıp sarmalayıp gelinduvakları, çiçek açmıştı.

15. “Türkçedeki “-a” eki isimden fiil veya fiilden isim yapabilen eklerdir.

Aşağıdakilerden hangisinde “-e, -a” ötekilerden farklı bir görevdedir?

A) Yıllarca katlandığı kocasını bu yaşta boşadı.
B) Dizindeki yarayı biraz eşince dizi kanadı.
C) Uyumadan önce sınavından iyi bir not almayı diledi.
D) Okul şehir merkezindeydi ama yolu sapaydı.
E) Ünlü bir yönetmenin çektiği bir filmde oynadı.

16.Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden hangisi ünlü kaybına uğramamıştır?

A) Kıvrılıyor yollarda hasta bit tren inleye inleye.
B) Kâğıtlar, poşetler ve yapaklar savruluyor fırtınada.
C) Araba il sınırına varmadan yoldan çevriliyor.
D) Devriliyor bir dev, tarihin durmaz akışında.
E) Evi yıkılan insanlara birer çadır veriliyor.

17. Bir yudum (I) içmek için suya eğildi.
Türk edebiyatında özel (II) bir yeri vardır O.Pamuk”un.
Eski (III) bir binanın restore edilmesi için çalışılacaktı.
Sürü (IV) nasıl olmuşsa dağılmış, ana yola çıkmıştı.
Olayı anlatacak bir tanık (V) bile bulunamamıştı.

Yukarıda numaralanmış sözcüklerden hangisi basittir?

A) I
B) II
C) III
D) IV
E) V

18. Aşağıdaki cümlelerde geçen ikilemelerden hangisi basittir?

A) Açık açık konuşur, kimseden çekinmezdi.
B) İnsanlar konser alanına akın akın geliyordu.
C) Öğretmenle göz göze gelince, tahtaya kalktım.
D) Cevabını bile bile, neden soru sorup duruyorsun.
E) Akıllı akıllı oturan çocuklar bu muydu, diye şaştım.

19. Aşağıdakilerden hangisi ikili (ortak) kök değildir?

A) güven
B) ağrı
C) yol
D) sıva
E) eski

20. “Türkçedeki “cık, -cak,-ce, -msi,-mtırak ekleri sözcüklere küçültme anlamı katar ve bu sözcükler isim, sıfat, zarf görevlerinde kullanılabilir.”

Aşağıdaki cümlelerden hangisinde küçültme sıfatı kullanılmamıştır?

A) Büyükçe bir çay bahçesinde oturmuş, dinleniyorduk.
B) Kitaptaki sarımtırak renkler, yeşillerle uyum içindeydi.
C) Etrafı duvarlarla çevrili konağın genişçe bir bahçesi vardı.
D) Irmağın yeşilimsi rengi, buraya ayrı bir hava katıyordu.
E) İnsanlar bu apartmanın bu katından ufacık görünüyordu.

...Yanıtlar…
1) D 2) C 3) A 4) E 5) C 6) B 7) D 8) D 9) B 10) D	11) D 12) B 13) D 14) E 15) D 16) E 17) C 18) C 19) C 20) E